Czerwonogród (ukr. Червоногород, Червоногрод lub Червоногруд) dziś Uroczysko Czerwone (ukr. Урочище Червоне, Uroczyszcze Czerwone) koło Nyrkowa – dawna miejscowość na Podolu w zachodniej Ukrainie, obecnie w rejonie czortkowskim obwodu tarnopolskiego. Czerwonogród położony był nad rzeką Dżuryń, wpadającą do Dniestru w pobliżu Zaleszczyk.
Miejscowość zniesiona w 1970 roku.
Historia
Według jednej z hipotez znajdował się tu historyczny gród Czerwień – stolica należących do Lachów Grodów Czerwieńskich (ziemi czerwieńskiej), które to potem (wedle opisu Nestora) na Polakach zdobył książę ruski wyprawiając się na Lachów, zajął ich grody. Wtedy Czerwonogród stał się jedną z siedzib książąt ruskich Rusi Czerwonej. Hipoteza ta była przed 1945 uznawana przez min. Wojciecha Kętrzyńskiego i Stanisława Zakrzewskiego. Obecnie ta hipoteza jest odrzucana przez większość historyków, którzy wskazują na Czermno jako faktyczny gród, który dał nazwę Grodom Czerwieńskim.
W późniejszym czasie rządzili tu Tatarzy, hospodarze mołdawscy, a także władcy litewscy. Kiedy w XIV w. Litwini wygnali z tych ziem Mongoło-Tatarów i zbudowali pierwszą drewnianą fortecę, osiadł tu zakon dominikanów, budując pierwszy klasztor misyjny. W 1395 r. król Władysław II Jagiełło podporządkował (przywrócił) te ziemie Polsce.
W Czerwonogrodzie intensywnie rozwijały się rzemiosła i handel. W 1434 r. miasto uzyskało miano królewskiego, a 14 lat później, w 1448 r., otrzymało prawo magdeburskie. W ХVII w. miasto stało się własnością rodu Daniłowiczów herbu Sas, którzy zbudowali tam pierwszą kamienną fortecę. W 1615 r. na koszt rodziny Lisieckich zbudowano tu również kościół.
Do 1772 roku w zamku mieściła się siedziba powiatu w województwie podolskim I Rzeczypospolitej, do 1772 był również Czerwonogród starostwem niegrodowym. Po 1. rozbiorze Polski w 1772 r. utracił znaczenie. W 1778 r. stał się własnością księcia Karola Ponińskiego.
W II Rzeczypospolitej w powiecie zaleszczyckim województwa tarnopolskiego.
Podczas II wojny światowej Czerwonogród z uwagi na dogodne położenie był siedzibą polskiej samoobrony przed atakami bojówek OUN-UPA. W murowanych budynkach zamku, młyna, kościoła i Domu Ludowego włącznie z mieszkańcami sąsiednich wsi nocowało do 1500 osób. W nocy z 2 na 3 lutego 1945 roku UPA spaliła Czerwonogród i zabiła 49-60 Polaków. Zamordowanych, w tym księdza Szczepana Jurasza oraz dwie siostry zakonne ze zgromadzenia szarytek, pochowano w dole po wapnie usytuowanym na placu kościelnym. Pozostali przy życiu ewakuowali się do Tłustego i Zaleszczyk.
W 2003 r. na terenie Czerwonogrodu zamieszkali mnisi Ukraińskiej Autokefalicznej Cerkwi Prawosławnej.
Czerwonogród znany jest też z najwyżej położonego wodospadu na obszarze dawnej Małopolski Wschodniej.
Jedna z hipotez historycznych wiąże genezę pochodzenia nazwy Rusi Czerwonej od miejscowości Czerwonogród.
Zabytki
- zamek – w XIV w. Litwini zbudowali pierwszą drewnianą fortecę. W ХVII w. ród Danyłowiczów zbudował tu pierwszą kamienną fortecę. Do 1772 roku w zamku mieściła się siedziba powiatu w województwie podolskim I Rzeczypospolitej. Na początku ХІХ w. istniejący tu zamek przebudowano na pałac według projektu lwowskiego architekta Juliana Zachariewicza. W ciągu pierwszej połowy XIX w. pałac był udoskonalany przez syna Ponińskiego, Kaliksta. Ostatnią jego właścicielką została na początku ХХ w. księżna Maria Lubomirska. Podczas pierwszej i drugiej wojny światowej zamek poważnie zniszczono. W 2013 roku, ze względu na brak prowadzenia prac konserwatorskich i zabezpieczających, jedna z dwóch wież zamkowych uległa częściowemu zawaleniu;
- kościół parafialny pw. Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny.
- inne
- wodospad.
Urodzeni
- Adolf Porębski (ur. 25 września 1895, zm. kwiecień 1940 w Charkowie) – kapitan piechoty Wojska Polskiego, ofiara zbrodni katyńskiej.
- Tadeusz Somogi (1 stycznia 1922, zm. 12 września 2009 r. w Warszawie) – polski aktor teatralny i filmowy.
Zobacz też
- Nyrków
- Czerwonogród (obwód lwowski)
Uwagi
Przypisy
Literatura
- Andrzej W. Kaczorowski. Czerwonogród - perła Podola. „Biuletyn Instytutu Pamięci Narodowej”, Nr 1-2 (96-97) styczeń-luty 2009, s. 156-161.
- Lustracye królewszczyzn ziem ruskich Wołynia, Podola i Ukrainy z pierwszej połowy XVII wieku. Warszawa, 1877, s. 19–23.
Linki zewnętrzne
- Czerwonogród, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. I: Aa – Dereneczna, Warszawa 1880, s. 845 .
- Oksana Dudar: Czerwonogrodu nie znajdziemy już na żadnej mapie. Kurier Galicyjski, 16 - 28 lipca 2010. [dostęp 2015-01-01]. (pol.).
- zamek w Czerwonogrodzie
- zdjęcia z Czerwonogrodu
- Rysunek
- Archiwalne widoki miejscowości w bibliotece Polona
